Deport Nedir?

Deport, sınır dışı etme olarak da bilinen, Türkiye’de kalmaya hakkı olmayan yabancıların ülkeyi terk etmesini zorunlu kılan idari işlemdir. Hakkında deport kararı verilen yabancı, kendi ülkesine, transit gideceği ülkeye veya üçüncü bir ülkeye gönderilmektedir.

Deport kararı (sınır dışı etme kararı), Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanununda sayılan durumlarda, valilik tarafından verilmektedir.

Hakkında Deport Kararı Alınabilecek Yabancılar Kimlerdir?

Hakkında deport kararı alınabilecek kişiler YUKK m.54 hükmünde açıklanmıştır. Kanuna göre, hakkında deport kararı alınabilecek yabancılar şunlardır:

• İşlediği suç sebebiyle hapis cezası alanlar,
• Terör örgütü yahut suç örgütlerinin yöneticisi, üyesi veya destekleyicisi olanlar,
• Türkiye’ye giriş, ikamet izni, vize işlemlerinde sahte belge  ve gerçek dışı bilgi sunanlar,
• Türkiye’de bulunduğu sürede, gayrimeşru yollardan geçimini sağlayanlar,
• Türkiye’nin kamu sağlığı, kamu düzeni ve kamu güvenliği açısından tehdit oluşturanlar,
• Vize yahut vize muafiyet süresini 10 gün aşanlar veya vizesi iptal edilenler,
• İkamet izni iptal edilen yabancılar, 
• Çalışma izni bulunmaksızın Türkiye’de çalıştığı tespit edilen yabancılar,
• Çalışma iznini amacının dışında kullandığı tespit edilen yabancılar,
• Yasa dışı yollardan Türkiye’ye giriş yahut çıkış yaptığı tespit edilenler, 
• Hakkında ülkeye giriş yasağı bulunmasına rağmen ülkeye giriş yaptığı tespit edilenler,
• Çeşitli sebeplerle uluslararası korumadan yararlanamayan ve Türkiye’de kalma hakkı bulunmayanlar,
• İkamet izni başvurularının reddedilmesinden itibaren 10 gün içinde Türkiye’yi terk etmeyenler,
• Uluslararası kurum ve kuruluşlar tarafından tanımlanan terör örgütleri ile ilişkili olanlar.

Yukarıda sayılan durumlarda, yabancı kişi hakkında tahdit kodu düzenlenmiş ve sınır dışı (deport) edilmesi gündeme gelebilir. Her durumda, verilen deport kararı, yabancıya yahut avukatına tebliğ edilir. Bu tebliğden itibaren, yabancının sınır dışı işlemleri uygulanmaya başlar.

Hakkında Sınır Dışı Etme Kararı Alınamayacak Yabancılar

Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu m.55 hükmünde belirtilen durumların bulunması halinde, kişiler hakkında deport kararı verilmez. Hakkında sınır dışı kararı (deport) alınamayacak yabancılar şunlardır:

• Sınır dışı edileceği ülkede ölüm cezasına, işkenceye, insanlık dışı ya da onur kırıcı ceza veya muameleye maruz kalacağı konusunda ciddi emare bulunanlar, 
• Ciddi sağlık sorunları, yaş ve hamilelik durumu nedeniyle seyahat etmesi riskli görülenler,
• Hayati tehlike arz eden hastalıkları için tedavisi devam etmekte iken sınır dışı edileceği ülkede tedavi imkanı bulunmayanlar, 
• Mağdur destek sürecinden yararlanmakta olan insan ticareti mağdurları, 
• Tedavileri tamamlanıncaya kadar, psikolojik, fiziksel veya cinsel şiddet mağdurları, hakkında deport kararı verilmez.

Bazı durumlarda, yabancı kişinin ülkeyi terk etmesi gerekir ancak hakkında ayrıca bir sınır dışı işlemi uygulanmaz. Hakkında ayrıca sınır dışı işlemi uygulanmayacak olan yabancılar şunlardır:

• Mevcut vizesi iptal edilen veya vize süresi biten, mevcut çalışma izni iptal edilen yahut süresi biten yabancılardan, 10 gün içinde ülkeden çıkış yapmak üzere sınır kapılarına gelenler,
• İkamet izni başvurusu reddedilen ve geçerli vize süresi ile Türkiye’de bulunanlar,
• İkamet izni süresi dolan ve 10 gün içinde geçerli mazereti olmamasına rağmen ülkeyi terk etmeyen yabancılardan, ülkeyi terk etmek üzere kendiliğinden sınır kapılarına gelenler,
• İkamet izni uzatma başvurusu reddedilen ve 10 gün içinde Türkiye’den çıkış yapmayan yabancılardan, çıkış yapmak üzere kendiliğinden sınır kapılarına gelenler,
• Uluslararası koruma başvurusunu geri çeken yabancılardan, dava hakkından feragat ettiğini ve gönüllü olarak ülkesine dönmek istediğini yazılı şekilde beyan edenler yahut Kanunun diğer hükümlerine göre Türkiye’de kalma hakkı bulunanlar,
• Mahkemece kesin karar verilene kadar, Uluslararası koruma başvuru sahiplerinden kabul edilemez başvuru ve hızlandırılmış değerlendirme çerçevesinde yargı yoluna başvuranlardır.

Sınır dışı edilemeyecek kişiler kapsamında değerlendirilen yabancılar için, sınır dışı edilmek yerine farklı yükümlülükler getirilebilmektedir. Bu itibarla, yabancının belli bir adreste ikamet etmesi yahut belli süreler boyunca idareye bildirimde bulunması istenebilir. 

Yabancının herhangi bir ülkeye gönderilmesinin mümkün olmadığı durumlarda, yabancıya insani ikamet izni verilebilmektedir.

Deport (Sınır Dışı) Süreci Nasıl İşler?

Deport (sınır dışı) süreci, ilgili valilik tarafından verilen gerekçeli deport kararının yabancıya tebliğ edilmesi ile başlar. Deport kararı yabancıya tebliğ edildikten sonra sırasıyla şu işlemler yapılır:

1. Yabancının ülkeyi terke davet edilmesi, 
2. Ülkeyi gönüllü olarak terk etmeyen veya zorunlu olarak gözetime alınması gereken kişilerin geri gönderme merkezlerinde idari gözetim altına alınması, 
3. Sağlık muayenelerinin yapılması, 
4. Gerekli işlemlerin yapılarak (sınır dışı kararına karşı iptal davası açmamışsa) sınır dışı işlemlerinin gerçekleştirilmesi şeklinde işlemektedir. 

Türkiye’yi Terke Davet Prosedürü

Türkiye’yi terke davet prosedürü, hakkında sınır dışı kararı verilen yabancıya, sınır dışı edilmeden önce Türkiye’yi terk etmesi için süre verilmesidir. Bu süre en az 15, en fazla ise 30 gündür. Terke davet edilen yabancılara, herhangi bir harç ödemeksizin, çıkış izin belgesi verilmektedir.

Türkiye’yi terke davet ve idari gözetim kararları kararlar en geç 48 saat içinde alınır. 48 saatlik süre, Yabancının, güvenlik güçleri tarafından yakalanıp geri gönderme merkezlerine götürülmesi yahut yabancının göç idaresi müdürlüğüne gelmesi ile başlar. 

Hakkında deport kararı verilen her yabancı için terke davet prosedürü uygulanmamaktadır. Bazı yabancı gruplarında, sınır dışı kararının verilmesi ile yabancının direkt olarak geri gönderme merkezlerine gönderilir. Doğrudan geri gönderme merkezine gönderilerek idari gözetim altına alınacak kişiler şunlardır:

• Kaçma veya kaybolma riski bulunan yabancılar,
• Türkiye’ye yasal giriş veya Türkiye’den yasal çıkış kurallarını ihlal edenler,
• Sahte belge kullananlar,
• Asılsız belgelerle ikamet izni almaya çalışanlar veya aldığı tespit edilenler,
• Kamu düzeni, kamu güvenliği veya kamu sağlığı açısından tehdit oluşturanlar hakkında idari gözetim kararı alınacaktır. 

Yabancının, verilen sürenin dışında ülkeyi terk etmesi halinde, yabancıya ülkeye giriş yasağı da getirilmektedir. Ancak, ikamet izni ve vize ihlalinden doğan para cezalarını sınır kapılarında ödeyen yabancılara giriş yasağı uygulanmamaktadır. 

İdari Gözetim Kararı ve Karara İtiraz

Terke davet edilmeyen yabancılar ile terke davet prosedürü işletilen ve kendisine verilen süre içinde sınır dışına çıkmayan yabancılar, geri gönderme merkezlerinde idari gözetim altına alınır. Kolluk güçleri tarafından yakalanan yabancılar en geç 48 saat içinde geri gönderme merkezlerine götürülür.

İdari gözetim süresi en fazla 6 ay olabilir. Ancak, yabancının idari makamlar ile iş birliği yapmaması veya ülkesiyle ilgili doğru bilgi ya da belgeleri vermemesi nedeniyle sınır dışı işlemlerinin tamamlanamaması hâlinde, bu süre 6 ay daha uzatılabilmektedir.

Geri gönderme merkezlerinde idari gözetim altına alınan yabancılar, bu karara karşı itiraz yoluna başvurabilmektedir. İdari gözetim kararına itirazlar, Sulh Ceza Hakimliğine yapılır. 

Ancak, idari gözetim kararına itiraz edilmesi sınır dışı işlemlerini durdurmamaktadır. Dolayısıyla, idari gözetim kararı kaldırılan bir yabancının da sınır dışı edilmesi mümkündür. Sınır dışı işlemeleri yabancıların, idari gözetim kararına itirazdan ayrı olarak, sınır dışı kararına karşı iptal davası açması ile durdurulur.

İdari gözetim kararı ve idari gözetim kararına karşı itiraz hakkında, detaylı bilgi edinmek için “geri gönderme merkezinde idari gözetim kararına itiraz” başlıklı makalemizi inceleyebilirsiniz.

 İdari Gözetime Alternatif Yükümlülükler

Hakkında idari gözetim kararı alınabilecek kişiler açısından, valilikler tarafından idari gözetime alternatif yükümlülükler de getirilebilmektedir. Yabancının, alternatif yükümlülüğün yanında ayrıca idari gözetim altına alınması gerekmez. Bahsi geçen alternatif yükümlülükler şunlardır:

• Belirli sürelerde İl Göç İdaresine giderek imza atma,
• Belirli adreste ikamet etme,
• Bildirimde bulunma,
• Aile temelli geri dönüş,
• Geri dönüş danışmanlığı,
• Kamu yararına ilişkin hizmetlerde gönüllü olarak görev alma,
• Teminat yatırma,
• Elektronik izlenme.

Yukarıda yer alan yükümlülüklerden bir ya da birkaç tanesi idari gözetim kararı yerine getirilebilmektedir. Getirilen yükümlülüklerin uygulanma süresi en fazla 24 ay olabilmektedir. Yabancının alternatif yükümlülüklerine tabi tutulması halinde de bu karar yabancıya tebliğ edilmektedir. Elektronik izleme kararına karşı Sulh Ceza Hakimliğine itirazda bulunmak mümkündür.

Yabancının, valilik tarafından getirilen alternatif yükümlülüklere uymaması halinde, idari gözetim kararı verilebilmektedir.

Deport Kararını Kaldırma Yolları Nelerdir?

Deport (sınır dışı) kararını kaldırma yolları, yetkili makama meşruhatlı vize başvurusunda bulunmak veya idare mahkemesinde iptal davası açmaktır.

İptal Davası ile Deport Kaldırma

Deport (sınır dışı) kararı, kararının ilgiliye tebliğinden itibaren 7 gün içinde idare mahkemesinde iptal davası açarak kaldırılabilir. Dava açılması halinde dava süresince, yabancının sınır dışı edilmez.

Sınır dışı kararına karşı iptal davası, deport kararını veren valiliğe karşı açılır. Dolayısıyla, davada yetkili ve görevli mahkeme, kararı veren valiliğin bulunduğu yerdeki idare mahkemeleridir. Sınır dışı kararına karşı idare mahkemesine başvurulabilecek süre kararın tebliğinden itibaren 7 gündür.

Sınır dışı kararının iptaline ilişkin açılacak davada, mevzuatımızda mahkemenin 15 gün içinde karar vereceğine ilişkin hüküm bulunmaktadır. Bununla birlikte, uygulamada bu sürenin 4-6 ay arasında olduğu görülmektedir. Mahkemenin bu konuda verdiği karar kesindir, dolayısıyla istinaf ve temyiz yollarına başvurulamaz. Ancak, iptal davasının reddedilmesi halinde, yabancı, Anayasa Mahkemesine tedbir talepli bireysel başvuruda bulunabilmektedir.

DİKKAT: Sınır dışı işlemlerini yapan idare, uygulamada 7 günlük idari dava açma süresini beklememektedir. Dolayısıyla, bazen 7 gün dolmadan da yabancının sınır dışı edilmesi gündeme gelebilmektedir. Bu itibarla, sınır dışı kararlarına itirazda bulunurken, deport kararının tebliğinden itibaren derhal dava açmak gerekmektedir. 

Hakkında deport kararı alınan kişiye Türkiye’ye giriş yasağı getirecek tahdit kodu da konulacaktır. Deport kararına itiraz için açılacak olan davada tahdit kodunun kaldırılması da talep edilmelidir. Bu durum tahdit kodunun türüne göre farklılık gösterecektir.

Deport kararını kaldırmak için açılacak olan iptal davasında, sürelere dikkat edilmeli, usuli işlemler doğru yapılmalı ve hukuki gerekçelendirme yapılmalıdır. Aksi halde, deport kararına itirazlar reddedilebilir. Bu karara karşı istinaf veya temyiz yolu da kapalı olduğundan, kişi doğrudan deport edilecektir. Bu tür olumsuz sonuçlarla karşılaşmamak adına, alanında uzman bir yabancılar avukatına danışılması faydalı olacaktır.

Meşruhatlı Vize ile Deport Kaldırma

Meşruhatlı vize ile yabancı kişiler hakkında sınır dışı kararı olmasına rağmen Türkiye’ye giriş yapabilmektedir. Meşruhatlı vize, aile birleşimi, eğitim, sağlık sebepleriyle yabancılara istisnai olarak tahsis edilir.

Meşruhatlı vize başvuruları, sınır dışı edilen yabancının bulunduğu ülkedeki Türk dış temsilciliklerine yapılmaktadır. Başvurunun yetkili makamlar tarafından değerlendirilmesinin ardından, yabancının durumuna uygun olacak süreler için meşruhatlı vize çıkartılır. Başvuru prosedürü, gerekli belgeler ve konu hakkındaki diğer birçok detaylı bilgi “meşruhatlı vize” başlıklı makalede yer almaktadır.

Deport Sorgulama

Deport sorgulama, Türk konsolosluklarına, sınır kapılarına veya avukat aracılığıyla yetkili makamlara başvuru ile yapılır. Bu sorgulama ile sınır dışı kararının gerekçesi, işlemlerin hangi aşamada olduğu gibi deport kararına ilişkin bilgiler öğrenilir.

Sonuç 

Yabancılar hakkında verilen sınır dışı kararları dava açma süresi dahi beklenmeden, oldukça hızlı şekilde uygulanabilmektedir. Bununla birlikte, dava açma süresinin 7 gün gibi oldukça kısıtlı bir süre olması da yabancıların hızlı bir şekilde sınır dışı edilmelerine sebebiyet verebilir. Bu tarz olumsuz sonuçlarla karşılaşmamak adına, en kısa sürede alanında uzman bir yabancılar avukatına danışılarak hareket edilmesi oldukça önemlidir.